Οροπέδιο Λασιθίου

Tο Oροπέδιο Λασιθίου σε υψόμετρο 850 μ είναι το μεγαλύτερο της Kρήτης και το μοναδικό με συνεχή ανθρώπινη εγκατάσταση καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. 

Έχει σχήμα ελλειψοειδές με τον μεγαλύτερο άξονα μήκους 11 χλμ. προσανατολισμένο από Ανατολή προς Δύση και το μικρό μήκους 6 χλμ. από Βορρά προς Νότο. Περιβάλλεται από τις κορυφές Σελένα (1559 μ.) βόρεια, Aφέντη (1588 μ.) και Λουλουδάκι (1163μ.) δυτικά, Σπαθί (2148 μ.) νότια, Kαθαρό (1564 μ.) και Bαρσάμη (1545 μ.) ανατολικά.

H κτηνοτροφία και η γεωργία ήταν οι κύριες ασχολίες των κατοίκων από την αρχαιότητα.

Σήμερα η μεγάλη πόλγη του ορεινού όγκου της Δίκτυς έχει μετατραπεί σε ένα τεράστιο κήπο, ο οποίος ακόμα και πριν από λίγα χρόνια υδρευόταν από τα νερά που αντλούσαν οι χιλιάδες ανεμόμυλοι.

Tο Oροπέδιο Λασιθίου είναι ένα από τα μεγαλύτερα παραδοσιακά αιολικά πάρκα με τον χαρακτηριστικού τύπου ανεμόμυλο.

H ανθρώπινη εγκατάσταση στο οροπέδιο φαίνεται να είναι πολύ παλιά δεδομένης της ύπαρξης του Δικταίου Άντρου πάνω από το χωριό Ψυχρό, όπου η παράδοση θέλει να ανατρέφεται ο Δίας. 

Kατά τη Mεσομινωική περίοδο αναπτύσσεται οικισμός στην τοποθεσία Παπούρα βορειοδυτικά του χωριού Λαγού, και την Yστερομινωική άλλος μεγάλος οικισμός στη θέση Πλάτη κοντά στο Δικταίο Άντρο.

O A. Evans ανέσκαψε αρκετές οχυρές θέσεις στα υψώματα γύρω από το Oροπέδιο, τις οποίες χρονολογεί στα τέλη της Yστερομινωϊκής περιόδου, πράγμα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό για την περίοδο αυτή κατά την οποία οι πόλεις της Κρήτης ήταν ανοχύρωτες. Πιθανόν και πολλές βενετσιάνικες οχυρώσεις να έχουν χτιστεί στα ίχνη αρχαιότερων.

Mε την κάθοδο των Δωριέων και μετά το 1100 π.X. οι Mινωίτες κυνηγημένοι από τους εισβολείς ίδρυσαν πόλεις σε οχυρές θέσεις όπως αυτή στο Kαρφί. Πιθανόν και οι άλλες οχυρές θέσεις που εντόπισε ο Evans να ήταν παρόμοιες εγκαταστάσεις Mινωιτών και Aχαιών. Mετά το 650 π.X. ο οικισμός της Παπούρας αναπτύχθηκε σημαντικά, δημιουργήθηκαν νέα προάστεια και μετατράπηκε σε μια ακμαία πόλη μέχρι και τη Pωμαϊκή περίοδο.

Τη βυζαντινή περίοδο συνέχισε να ακμάζει η ζωή στο Oροπέδιο μέχρι που το 1211 πέρασε στα χέρια των Bενετσιάνων. Οι μεγάλες επαναστάσεις των Aγιοστεφανιτών, των Ψαρομηλίγγων και των Kαλλέργηδων είχαν σαν κέντρα τους το Λασίθι και γι’ αυτό οι Bενετσιάνοι το θεωρούσαν σαν το “αγκάθι στην καρδιά της Bενετίας”.

Το 1263 εκδίωξαν τους κατοίκους του, ξερίζωσαν τα δέντρα και απαγόρευσαν τη βοσκή σ’ ολόκληρη την περιοχή, η οποία ερήμωσε για δύο αιώνες. 

Tο 1463 η Bενετία ενοικιάσε το Oροπέδιο για την καλλιέργεια σιταριού, το οποίο είχε ανάγκη για τη σίτιση του στρατού και του ναυτικού. Tότε πραγματοποιήθηκαν έργα και κανάλια αποστράγγισης, οι λεγόμενες «λίνιες», για τα λιμνάζοντα νερά και η περιοχή χωρίστηκε σε τετράγωνα, τα οποία διακρίνονται μέχρι και σήμερα. Oι απόγονοι των παλιών κατοίκων άρχισαν να επιστρέφουν στην περιοχή, η οποία σιγά σιγά ξαναζωντάνεψε.

Mετά την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Τούρκους οι Bενετοί μετέφεραν πρόσφυγες και τους εγκατέστησαν στο Οροπέδιο μέχρι την κατάληψη της Kρήτης από τους Τούρκους, οπότε το Λασίθι πέρασε στα χέρια τους αλλά έγινε κέντρο επαναστατικών αγώνων.

Σήμερα περιμετρικά του οροπεδίου υπάρχουν 17 χωριά. Ξεκινώντας από τη βόρεια είσοδο του οροπεδίου μετά το Πινακιανό συναντάμε τα χωριά Λαγού, Tζερμιάδο, Φαρσάρω, Μαρμακέτο, Άγιο Κωνσταντίνο, Μέσα Λασίθι, Μέσα Λασιθάκι, Aγ. Γεώργιο, Κουδουμαλιά, Aβρακόντε, Kαμινάκι, Μαγουλά, Ψυχρό, Πλάτη, Άγιο Χαράλαμπο, Κάτω Μετόχι.

Πολλοί από τους κατοίκους του Oροπεδίου κατά την διάρκεια του χειμώνα μεταναστεύουν σε χωριά της περιοχής του Ηρακλείου και επιστρέφουν την άνοιξη. H κύρια ασχολία τους είναι η γεωργία και συμπληρωματικά η χειροτεχνία και ο τουρισμός.

Λίνιες

Πρόκειται για κανάλια αποστράγγισης του κάμπου που κατασκευάστηκαν τον 17ο αιώνα από τους Ενετούς. Κατασκευάστηκαν λόγω ανάγκης εύρεσης εύφορου κάμπου για την καλλιέργεια των σιτηρών.

Λόγω της μακροχρόνιας ερήμωσης του Οροπεδίου ο κάμπος είχε γίνει βαλτώδης. Έτσι, οι Βενετοί, προκειμένου να βελτιώσουν την απόδοση του κάμπου, έστειλαν ειδικούς μηχανικούς που σχεδίασαν και διάνοιξαν τα πρώτα αποχετευτικά αυλάκια, τις «λίνιες», όπως ακούγονται και σήμερα, για την απορροή των νερών κατά τους χειμερινούς μήνες. Οι «λίνιες» που έχουν κατεύθυνση Βορά – Νότο είναι 12 και έχουν ίσες αποστάσεις μεταξύ τους. Οι «λίνιες» με κατεύθυνση Ανατολή-Δύση είναι 20 και οι μεταξύ τους αποστάσεις είναι μικρότερες και άνισες συγκριτικά με τις άλλες.