Αρχαία Ίτανος

Η Ίτανος μια από τις σπουδαιότερες παράλιες πόλεις της Ανατολικής Κρήτης από τη Μινωική εποχή μέχρι και τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, είναι γνωστή σήμερα με το όνομα Ερημόπολη ή Ερημούπολη. 

Οι κάτοικοι της Ιτάνου κυριαρχούσαν σ’ όλες τις ανατολικές ακτές της Σητείας από το ακρωτήρι Σαμώνιον (κάβο Σίδερο), ως το ακρωτήρι Ερυθραία, το σημερινό Γούδουρα και τη νήσο Λευκή, (Κουφονήσι).

Την Ίτανο αναφέρει ο Ηρόδοτος. Όταν η Πυθία είπε στους Θηραίους, να στείλουν αποικία στη Λιβύη, οι Θηραίοι έστειλαν στην Κρήτη αντιπροσώπους να αναζητήσουν ανθρώπους, για να τους οδηγήσει εκεί. Οι απεσταλμένοι έφτασαν στην Ίτανο όπου συνάντησαν ένα ψαρά πορφύρας, τον Κορώβιο, που τους διηγήθηκε ότι κάποτε τον παρέσυραν οι άνεμοι και έφτασε στη Λιβύη. Τον έπεισαν να τους οδηγήσει εκεί όπου έκτισαν την αποικία Κυρήνη το 630 π.Χ.

Την Ίτανο αναφέρει και ο Στέφανος Βυζάντιος, που πιστεύει πως ονομάστηκε έτσι από τον Ίτανο Φοίνικα. Κατά τον ίδιο ήταν αποικία των Φοινίκων, που ασχολούνταν με τη βιομηχανία της πορφύρας και του γυαλιού. Στην Ίτανο είχαν τις έδρες τους Φοίνικες έμποροι, που έκαναν εμπόριο πρώτων υλών της Φοινίκης με προϊόντα της Κρήτης. Είχαν επίσης εργαστήρια για την αλιεία και τη βαφή της πορφύρας, υαλουργίας και υφαντουργίας.

Η Ίτανος ήταν ανέκαθεν συροφοινικικός σταθμός, όπου λάτρευαν θεούς φοινικικούς, όπως ο Φοίνιξ, η Αμφιώνα και η Τάγγα. Αναφέρεται με το όνομα u-ta-no στις πινακίδες γραφής ΄Β της Κνωσού. Στον Κάβο Σίδερο οι ναυτιλλόμενοι προς την Ανατολή λάτρευαν τους θεούς των Ανέμων οι οποίοι αργότερα αντικαταστάθηκαν από την λατρεία του Ποσειδώνα.

Η Ίτανος υπήρξε σπουδαίο λιμάνι και σταθμός διαμετακομιστικού εμπορίου μεταξύ Ανατολής και Κρήτης. Με το εμπόριο αυτό, τη βιομηχανία της πορφύρας και του γυαλιού, τη ναυτιλία και την αλιεία και με τα σπουδαία εισοδήματα του ιερού του Δικταίου Δία που ήταν στην περιοχή της, πλούτισε, όπως αποδείχνει το πλήθος των ναών της και των πολυτελών μαρμάρινων οικοδομών της. Μα ο πλούτος της αυτός στάθηκε αφορμή να υποδουλωθεί στους Δραγμίους, που ήταν πριν υποτελείς της και όταν οι Ιεραπύτνιοι κατάστρεψαν την Πραισό περιόρισαν και την Ίτανο ακόμη πιο πολύ.

Ύστερα από τη ρωμαϊκή κατάκτηση κατόρθωσε να διατηρήσει την υπόσταση της και να ευημερήσει, χάρη στο εμπόριο και τη ναυτιλία της. Έκοψε δικό της νομίσματα, από τα οποία ο Σβορώνος αναφέρει πολλούς τύπους, που είχαν εμβλήματα τρίτωνες, αρχαιότατη ενάλιος θεότητα της Ανατ. Κρήτης, τρίαινες και ψάρια, όπως ταίριαζε στα νομίσματα ναυτικής πόλης. Κατά την πρωτοχριστιανική περίοδο ανήγειρε λαμπρούς και μεγαλοπρεπείς ναούς, όπως δείχνουν τα ερείπια τους.

Η Ίτανος καταστράφηκε τον 9ο μ.Χ. αιώνα, από τους Σαρακηνούς, ή ίσως, από το σεισμό του 795 μ.Χ. Φαίνεται να κατοικήθηκε πάλι αλλά με τις επιδρομές των κουρσάρων του 15ου αιώνα καταστράφηκε ολοκληρωτικά και οι κάτοικοι της αποσύρθηκαν σε ορεινούς ασφαλέστερους οικισμούς.

Το πολίτευμα των Ιτανίων ήταν αρχικά βασιλεία μα αργότερα έγινε δημοκρατικό και είχε τους κόσμους, τη γερουσία και την εκκλησία του Δήμου. Τον 3ο αιώνα π.Χ. φαίνεται να έγινε απόπειρα να καταλυθεί το δημοκρατικό, αριστοκρατικό πολίτευμα. Τότε ζήτησαν, τη βοήθεια του Πτολεμαίου του Φιλάδελφου της Αιγύπτου, ο οποίος έστειλε το στρατηγό Πάτροκλο Πάτρωνα και τους βοήθησε.

Στην Ίτανο βρέθηκαν πολλά επιτύμβια επιγράμματα των πρώτων χριστιανικών χρόνων. Στο υπέρθυρο του ναού Αγ. Ιωάννου είναι εντοιχισμένο επιτύμβιο επίγραμμα του 3ου π.Χ. αιώνα, που αφορά Ιτάνιο, ο οποίος υπηρετώντας την Πατρίδα, αναδείχτηκε στο τόξο ίσος προς τον εκηβόλο Φοίβο Απόλλωνα.

Το 1919 βρέθηκε ένας παλιός τάφος, που σκέπαζαν δυο μεγάλες ενεπίγραφες πλάκες, που βρίσκονται τώρα στο Μουσείο Ηρακλείου, από εγχώριο κυανωπό σκληρό τιτανόλιθο του ακρωτηρίου. Η μια έφερε επιγραφή με γράμματα σε 98 στίχους, αλλά η επιφάνεια ήταν φαγωμένη από την υγρασία και ελάχιστα γράμματα σώζονται. Πρόκειται για σπουδαία ιστορική γραφή του 2ου μ.Χ. αιώνα, που σχετίζεται με τη διένεξη Ιτανίων και Ιεραπυτνίων για το Δικταίο Ιερό. Η άλλη είχε ψήφισμα των Ιτανίων του 3ου π.Χ. αιώνα, προς τιμή του μακεδόνα στρατηγού Πατρόκλου του Πάτρωνας.